Halk Oyunlarımızda Hayvan Motifli Oyunlar (Genel)
 

Haritada hayvan oyunlarının dağılımına bakıldığında 53 ilimizde 184 adet hayvan oyununun oynandığı görülür. Bunlardan turna 12, at 11, kartal ve deve 10, keklik 9, kedi ve kurt 8, koç, ördek ve teke 8, çekirge ve serçe 6, ayı, bülbül, eşek, horoz, karga, koyun ve tavuk 6, güvercin 4, arı, kaz, kuzu ve manda 3, bit, domuz, geyik, kımıl, kirpi, tilki ve yılan 2, balık, ceylan, kaplumbağa, karınca, keçi, maymun, öküz, örümcek, porsuk ve toyun bir ilimizde oynandığı görülmektedir. Bursa, Çanakkale, Giresun, İstanbul, Kocaeli, Mardin, Ordu, Rize, Sakarya, Samsun, Trabzon, Uşak ve Zonguldak olmak üzere 14 ilimizde ise hayvan adlı oyunların oynanmadığı ortaya çıkmaktadır. Hayvan motifli oyunlarımızı oynanış biçimlerine göre kısaca analizini yapacak olursak, genelde oyunlar düz sıra biçiminde oynanmakta olup, bazı yörelerimizde daire formunda ve karşılıklı düz sıra biçimindedir. Bunun yanı sıra oyunlar oynanırken oyuncular genelde birbirlerini tutmadan oynamakta, nadiren oyuncuların birbirlerini ellerden ve omuzlardan tuttukları görülmektedir. Hayvan taklidi oyunlarımızın çoğunda çökme figürü vardır. Bazı yörelerimizde el çırpma (vurma), dönme, yere oturma, yüzükoyun ve sırtüstü yatma figürlerine de rastlanmaktadır. Yine bu oyunlarımızda bir genelleme daha yapacak olursak oynanan oyunların çoğunda herhangi bir araçj kullanılmaz. (İzmir; Ötme bülbül, Aydın; At bağladım, Eskişehir; Koca öküz, Ankara; Mor koyun, Manisa; Ördek gibi) Oyunun içinde oyuncu veya oyuncuların bir araç kullanarak oynadıkları oyunlar oldukça azdır. (Bingöl; Kartal halayı, Tokat; Kartal halayı, Bolu; Ördek, Diyarbakır; Kurt kuzu, Van; Gaz gaz gibi) Ülkemizde oynanan hayvan motifli oyunlar, oyuncuların cinsiyetine göre dağılımını, elde edilen bilgilere ve gözlemlerimize göre yapacak olursak, genelde kadınların evcil hayvanları ve kuşları (kedi, güvercin, keklik, turna, ördek vb.) taklit ettikleri, erkeklerin ise daha ziyade yırtıcı hayvan lan, büyük baş hayvanları ve kuşları taklit ettikleri (kartal, ayı, domuz, kurt) görülmektedir. Yukarıda kısa açıklamasını yaptığım oyunlar bir tiyatro biçiminde oynanan seyirlik oyunlar olmayıp, bizzat oyuncuların, müzik ve ritim eşliğinde bedensel olarak yaptığı ve davul- zurna ile taklitli veya taklitsiz oynadıkları oyunlardır. Bu iki türün birbirine karıştırılmaması gerekmektedir. Hayvan motifli oyunlarımız aslında sayı olarak oldukça çoktur. Yaptığım haritada Allı turna, Sarı turna, Telli turna, Feyli turna gibi değişik adlarla ve karakterde oynanan oyunlar sadece Turna başlığı altında toplanmıştır. Yine Kara koyun, Ak koyun, A/lor koyun, Terli koyun gibi oyunlar da Koyun başlığı altında toplanmıştır. Karakuş isimli oyunlar haritamızda karga olarak gösterilmiştir. Tespit ettiğim hayvan motifli oyunların hepsi adı geçen hayvanı taklit etmemektedir. Bunlardan bazıları hayvan ismi ile tanınmakla beraber içinde taklit unsuru taşımamaktadır.

Bu açıdan hayvan adı ile bilinen oyunlarımızı konu içinde:

a- Adını aldığı hayvanı taklit eden oyunlar; Kartal (Bingöl, Tokat) Ördek (Bolu), Feyli turna (Yozgat), Keklik (İçel), Topal serçe (Kayseri)

b- Adını aldığı hayvanı taklit etmeyen oyunlar; Gök garga (İçel), Horoz (Denizli), Ördek (Manisa) Allı turna (Ankara), Çift beyaz güvercin (Erzurum), Öte yakaya geçelim atlara yonca biçelim (Kütahya, Eskişehir), Ötme bülbül (İzmir), At bağladım (Aydın),

c- Topluma verdiği zararlardan dolayı oyunlara konu olan hayvan oyunları; Çekirge (Ankara, Çorum, Yozgat), Kımıl (Şanlıurfa, Adıyaman) şeklinde tasnif edebiliriz.

Bunların dışında bazı uzmanlarca, hayvanı taklit ettiği veya benzettiği söylenen halk oyunları bu çalışmamızda ele alınmamıştır. Örneğin; Karadeniz oyunlarının, balık ağına takılan hamsinin çırpınışına, zeybeklerin ellerinin, kollarının kaldırılışı kartala benzediğine, bazı halaylarımızda oyunların kıvrılışlarının yılana benzetildiği gibi... Bunun yanı sıra günlük olayları işleyen oyunlarda yapılan taklitler de bu çalışmanın dışında tutulmuştur. Örneğin Silifke'de oynanan Türkmen kızı oyunundaki inek sağma, Artvin'de oynanan teşi oyununda bitin insan vücudundaki gezintisini çeşitli mimik ve hareketlerle ifade edilmesi gibi...