"Ulusal Oyunlarımızı Öğrenmek Bir Şeref, Öğretmek İse Kutsallık Kazandırmaktır."K.Atatürk
Folklor genelde Halkoyunları ile eşanlamlıymış gibi kullanılır.Oysa folklor; halkın geleneğe bağlı maddi ve manevi kültürünü kendine özgü metotlarla inceleyen ,derleyen,araştıran,sınıflandıran ve halk kültürü üzerinde değerlendirmeler yapan bir bilimdir.Kısaca diyebiliriz ki; Folklor halk oyunlarıyla birlikte diğer öğeleri (gelenek, inanç, türkü…vb) de kapsayan bir kavramdır. Bu itibarla folklor oynanmaz,halk oyunları oynanır.Çeşitli bölgelerimizde tarihi ve coğrafi bir gerçek olarak değişik örneklerle gelişen ve çoğalan halk oyunları geleneği tabiat,insan,yurt sevgisi ve milli bütünlüğün en açık ifadesidir. Halk oyunları folklor biliminin bir bölümüdür. Belirli Özelliklerine Göre Halk Danslarının Bölümlenmesi Halk
danslarının ortaya çıkış koşullarını ve günümüz toplumundaki yerini kısaca
belirledikten sonra, bu dansların yansıttıkları zengin kültür öğelerine,
sunuşlarına, bölgelerine, belirli ortak özelliklerine... göre
bölümlenmesinden söz edebiliriz.
Halk
danslarının kümelendirilmesinde bir yol olarak bölgesel dağılış ele
alınabilir. Ancak
bu tür kümelendirmeyi kesin çizgilerle belirlemenin güçlüğü vardır.
Öncelikle dansların bölgeler arasındaki geçişleri göz ardı edilemez.
Sözgelişi halay ele alındığında Orta Anadolu'nun dışında Doğu' da, Kuzey' de
ya da başka bölgelerde de rastlamak olanağı vardır .Dansların değişik
nedenlerle bir bölgeden ötekine geçişleri sonucu bir dansı salt bir bölgeye
özgü saymamız da olanaksızlaşır. ZEYBEK : Zeybek oyunları tek kişi tarafından oynandığı gibi teklerden oluşan bir daire halinde de oynanmaktadır. Zeybek oyunları, toplu olarak oynandığı zaman oyuncuların birbirlerine tutunmadan oynadıkları salma oyunlardır.Bu oyun türüne Ege Bölgesinde rastlanır Aydın, İzmir , Muğla, Denizli, Bilecik, Eskişehir , Kütahya,Çanakkale, Kastamonu, Uşak, Manisa, Balıkesir , Burdur ...
HALAY : Toplu, düz dizi
biçiminde ve oyuncuların birbirine tutunarak oynadığı oyun türüdür.Doğu,güneydoğu
ve Orta Anadolu’da davul zurna eşliğinde oynanır.Bitlis, Bingöl, Diyarbakır,
Elazığ, Malatya, Kahramanmaraş,Gaziantep, Erzurum, Erzincan, Sivas, Mardin,
Muş, Yozgat,Çorum, Adana, Ankara, Siirt, Hatay, Tokat, Şanlıurfa...
HORON : Oyuncuların dizi biçiminde birbirine tutunarak oynadığı oyunlardır. Doğa yapısının sert ve dağlık oluşu, denizinin ve havasının kararsızlığı horon oyunlarında göze çarpar Doğu Karadeniz kıyılarında kemençe veya davul eşliğinde icra edilir Trabzon, Samsun, Artvin, Ordu, Rize... BAR : Toplu olarak ve genellikle düz dizi ya da yarım ay biçiminde, oyuncuların birbirlerine tutunarak oynadıkları disiplinli grup oyunlarına bar denir.Genellikle Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde icra edilen bir oyun türüdür. Erzurum, Kars, Ağrı, Artvin, Gümüşhane, Bayburt, Erzincan...
HORA : Bu
oyun Bar ve Halaylar gibi el ele ya da kol kola tutuşularak disiplinli bir
biçimde ve dizi halinde oynanmaktadır.
Genellikle Trakya’da, kısmen de Marmara’nın doğu
ve güneyinde görülen bir oyun türüdür.Edirne, Kırklareli, Tekirdağ,
Çanakkale...
KARŞILAMA :
Karşılama iki kişinin karşılıklı durarak oynadıkları bir oyun biçimidir.
Çiftlerin karşılıklı olarak toplanmalarıyla bir grup halinde de
oynanmaktadır. Kız ve erkek karşılıklı çiftlerin karşılıklı iki sıra halinde
dizilmesiyle bir grup oyunu biçiminde de sürdürülmektedir. Karşılamalar
salma oyunlardır. Oyuncular birbirlerine tutunmazlar. Bazı karşılamalarda
bütün oyuncuların ellerinde birer mendil bulunur.Genellikle Trakya’da,
kısmen de Marmara’nın doğu ve güneyinde görülen bir oyun türüdür.Edirne,
Tekirdağ, Kırklareli, İzmit, Adapazarı, Çanakkale,Bursa, Bilecik...
KAŞIK : Ellerinde ritim aracı olarak tahta kaşıklar bulundururlar.Güney Anadolu’nun Akdeniz’e uzanan kesimleri genellikle kaşıklı oyunlar bölgesi olarak gösterilir.Eskişehir , Afyon, Kütahya, Bilecik, Kırşehir , Konya, Mersin,Antalya, Bolu, Bursa...
BENGİ : Marmara
Bölgesinin güneyinde genellikle Balıkesir dolaylarında görülen bir oyun
türüdür.Balıkesir, Manisa, Bursa, Çanakkale...
MENGİ : Ege bölgesi ve Akdeniz Bölgesinin bazı illerinde bu oyun türüne rastlamak mümkündür.
TEKE ZORTLATMASI :
Bu tür de yine Türkiye’nin batı ve güney bölgelerinde oynanır.Antalya,
Isparta, Alanya v.b
SEMAH : Genellikle Türk-Alevi
topluluklarının özel ayin ve toplantılarında kendi aralarında yaptıkları
törenlerle ilgili oyunlardır.Türkiye’nin hemen hemen her yerinde semahlara
rastlamak mümkündür. Halk
danslarının kümelendirilmesinde izlenebilecek bir yol da konularına göre
ayırımlamadır.
Bu
kümelendirme değişik biçimlerde yapılabilir: Örneğin bir ayırım dansçıların
sayı ve cinsiyetine göre yapılandır: Tek kişilik kadın dansları Estireyim mi
(Bolu), Yoğurt (Eskişehir)...; Tek kişilik erkek dansları Zeybek (Aydın),
Misket (Ankara)...; İki kişilik kadın dansları Ördek (Bolu), Mandalar
(Kırklareli)...; İki kişilik erkek dansları Hançer Barı (Erzurum), Kırka
Zeybeği (Eskişehir)...; toplu kadın dansları Güvercin (Erzurum), Çömüdüm
(Kütahya)...; Toplu erkek dansları Coşkun Çoruh (Artvin), Koçaklama
(Ağrı)...; Kadın-erkek karışık danslar Delilo (Elazığ), Dokuzlu
(Gaziantep)...
Bir
başka ayırım da dansın eşliğinin türkülü Bağ Belleme (Afyon), Çalgılı Bengi
(Balıkesir) ya da suskun Kılıç Kalkan (Bursa) oluşuna dayanmaktadır.
Bir
başka ayrımlama biçimi de dans adlarının anlamlarından kaynaklanır: Yer adı
taşıyan danslar Sivas Halayı (Sivas), Tavas Zeybeği (Denizli)...; renk adı
belirten danslar Sarı Zeybek (Antalya), Yeşilim (Konya)...; sayı adı taşıyan
danslar Beş Ayak (Malatya), On dört (Artvin)...; iş, meslek adı belirtilen
danslar Kasap (Edime), Yağcılar (İzmir), Ormancı (Kastamonu)...
Dansların bu değişik ayırımlamalarının ardından konuları bakımından en
sağlıklı kümelendirmeye gelebiliriz:
Anadolu halk danslarının büyük bir bölümü taklitli, dramatik yapılı danslardır.Bu nitelikli danslar doğa olaylarını, günlük yaşamı, kadın erkek ilişkilerini, vuruşmaları, hayvanları taklide dayanır. Örneğin hayvan yansıma1ı danslardan Tavuk Ban (Erzurum) tavuğun hareketlerini; Ceylani (Kars) ceylanın yürüyüşünü; Serçe Oyunu (Gaziantep), serçe sıçramalarını taklit eder. Aynı biçimde Horoz Oyunu (Yozgat), Kurt Kuzu (Diyarbakır), Ördek (Bolu), Keklik (İçel), Ayı Oyunu (Bitlis), Kartal Oyunu (Bingöl) da hayvan taklitlerini konu edinir. İş ve günlük yaşamı taklit eden danslardan Tesi (Artvin) yün eğirmeyi Köy
Halayı (Sivas) günlük yaşamın değişik görüntülerini; Türkmen Kızı (İçel)
hamur yoğurma, ekmek yapma, yün eğirme hareketlerini taklit eder. Madımak
(Sivas), Yayılı Halayı (Yozgat), Kirman (Kayseri), İş Halay'ı (Sivas)...
aynı küme içinde değerlendirilebilecek danslardır.
Kadın-erkek ilişkilerinin hareketlerle taklidine dayanan danslardan Sarı
Zeybek (Sivas) ve Bıçak (Elazığ) erkeğin kadına dil dökmesine ve sonunda
beraberliklerini anlatır. Aynı kümede Tekerleme, Kıskanç (Kars), Hürünü
(Çorum), Sürdüm (Ankara), Sudan Geçirme (Kütahya) dansları da sayılabilir.
Çarpışma ya da savaşı konu alan danslar arasında Hançer Barı (Erzurum),
Bıçak Horonu (Trabzon) saldırma, vuruşma ve savunma taklitlerine dayanır.
Çandırlı Tüfek Oyunu (Giresun) dansçıların tüfeklerle belli bir noktaya ateş
etme hareketlerine dayanır.Kılıç ve Kalkan Oyunu (Bursa) dansçıların kılıç
ve kalkan seslerine uyarak oynadıkları bır oyundur.
Doğa olaylarını konu edinen danslardan
Uzundere (Kars) ve Coşkun Çoruh (Artvin) ırmağın akışını, coşkunluğunu
canlandıran hareketleri taklitle anlatırken, Kavak (Erzurum) dansında da
kavak ağacının rüzgarla hareketi canlandırılmaktadır.Doğa olgularını
canlandıran danslar arasında Burçak Tarlası (Yozgat), Yayla Yolları (İçel),
Yağmur Duası (Diyarbakır) Yağmur Yağar (Nevşehir), Sis Dağı (Giresun)...
sayılabilir. |