|
Burdur Halk Oyunları
Anadolu’nun hemen her yerinde gördüğümüz gibi Burdur’da da oyunlar başta
düğünler olmak üzere, nişan, sünnet, yayla şenlikleri vb. gibi vesilelerle
oynanmaktadır. Burdur, kadın erkek ilişkileri açısından kaç göçün yaşandığı
bir bölge olmamakla birlikte, oyun zamanlarında kadın ve erkeğin birlikte
olmadığı görülür. Kadınlar da erkekler gibi zeybek ve Teke Yöresi oyunlarını
oynamaktadırlar.Ancak erkekler arasında yerine göre zeybek, Teke Yöresi
oyunları ağırlık kazanırken kadınlar daha çok düz oyun oynamaktadırlar.
Burdur ili halk oyunlarının karakteristiğini zeybekler ve Teke Yöresi
oyunları oluşturmakta ancak gene de ilçeler arası küçük farklılıklar
bulunmaktadır.
Oyunlara eşlik eden müzik aletleri şunlardır:
Davul, zurna, sipsi, saz, ud, cümbüş, keman, darbuka, dümbek, tek, kaşık, boğaz, kabak kemane, zil, ruzba, çifte, klarnet, gırnata, gayda, kemence, bağlama, cura, cura bağlama.
Köylerin tümünde davul-zurna, bir bölümünde bozuk, bağlama, Tefenni, Yeşilova, Çavdır, Dirmil ve Kozağaç'ta da üç telli cura çalınır.
Sipsi: Yöreye özgü ilkel bir tek nefesli sazdır. Kelime anlamı "küçük" tür. Kurşun kalem boyunda tek ya da yan yana bağlanarak çiftlisi de çalınır. Çiftli de sipsinin biri dem tutar. Öbürü hava çalar. Dirmil'in, Bucak'ın bazı köyleri ile Çamköy ve Gölhisar çevresi köylerinin sazıdır. Özellikle gurbet ve Teke oyun havaları sipsi ile çalınır.
Kabak Saz ve Kabak Kemane: Yörenin ilkel sazlarındandır. Ayrıca çoban kavalı ve kartal kanadı kemiğinden yapılma çoban düdükleri, sipsi gibi Teke havalarının sazlarıdır.
Yöre oyunlarında zıplamalar, ayak figürleri ve kol döndürmeleri ön plandadır. Tahtalıkta Galbır Var, Kezban Yenge, Erik Dalı, İğnem Düştü Yakamdan, Şişedeki Gül Yağı gibi kadın oyunları yörede sıklıkla oynanmaktadır. Oyunlar türkü eşliğinde oynanır. Erkekler tarafından oynanan oyunlar; Teke zortlatması, Serenler Zeybeği, limonum sulandı, Yayla Yolları, İlimon Yar, Dirmilcikten Gider Yaylanın Yolu, Devesi Gatar Gatar, Hadi Gari Sen de Gel, Menevşesi Tutam Tutam, Ovalar, Kuyu Dibi Taşlı olur, Samas Dağı. Şu Dirmil'in Çalgısı, Sarı Zeybek, Haymanalı, Cemilem, Gökte Yıldız, Evlerinin Önü, Kaba Ardıç oyunları ise yörede hem kadınlar hem de erkekler tarafından oynanmaktadır.
TEK OYUN ÖRNEKLERİ
Isparta-Burdur Bölgesi'nde kadın Tek Oyunlarına çeşitli adlar verilmektedir. Ufak oyun, Zenne oyunu, Kırık oyun gibi.
Kız Havası, Ufak Hava, Kız Oynatma Havası, Kıvrak oyunları da hep tek kadın oyunlarıdır.
Dımıdan: Burdur yöresinde tek oyunlarda kadınların leğen döğmesi (İleğen denmektedir, Def olsa dahi) vazgeçilmez bir gelenektir.
Tefenni bölgesinde leğen havalarına “dımıdan” havası denmektedir. Aynı zamanda Teke havalarına da dendiği söylenir. Genellikle leğen döğerek oynanan kadın havalarına Dımıdan dendiği kabul edilir. Çünkü burada saz yoktur. Kadınlar kendileri melodiler söylerler.
KADIN GİYSİLERİ
BAŞA GİYİLENLER
 Fes:
Başa giyilen fesin ön kısmı 'penes'denilen küçük altınlarla sırmalı şekilde
süslüdür Alınlık tabir edilen küçük altınlar fesin ön kısmında yanyana
dizili şekilde takılıdır Fes genelde bordo renklidir
Oyalı Yazma:(Kakmalı
dastar) Fesin üstüne özel olarak bağlanır Etrafı çeşitli oya motifleri,
boncuk ve pul gibi süs eşyaları ile süslenir
SIRTA GİYİLENLER
İç Gömlek Zıbın
Gömlek) Yakasız düz bir kumaştan veya sade desenli basmadan yapılır Alt
kısmı şalvarın içinde kalır
Sıkma:İç
gömleğin altına giyilir
İç Don:Bol
basmadan veya satenden yapılır Topdon da denilmektedir
Üç Etek:
(Ferace ' Sefahi) Bu giyisinin belden aşağısı üç dilim halindedir
Dilimlerin kenarı özel olarak tığ ' dantel veya sim işiyle işlenmiştir İpek
kadife ve desenli kumaştan yapılır Dona uygun bir renkte üç etek giyilir
Yaka çerçevesinde bol işlemeler vardır Üç eteğin ön uçları arkadan toplanır
Üç etek yerine, belden büzgülü bol uzun etek de giyilir
ZıbınSıkma)
Gömleğin üzerine giyilir Buluzun göğüs altında lastik vardır Bazı yerlerde
sıkma yerine bartlak (yakalık) giyilir Boyun ve göğüs altına bağlanan bir
tür önlüktür.
 Bağırdak:
Sıkmanın üstüne özel desenli ve işlemeli olarak göğüsleri kapatacak şekilde
giyilir
Acem Şalı:
(Şal Kuşak) Üç eteğin altına ve sıkmanın üstüne bağlanır Kadınların
kuşakları daha küçük boy ve seyrek şekilde bağlanır
Kepe:
Kadifeden olup, Türk ' Osmanlı motifleriyle süslüdür Hakim olan renk, koyu
bordo, mavi ve siyahtır Süsler, gümüş sim sırma ile işlenir
Şalvar Bol Don) Üç etek yada kadifeye uygun
ipek kumaştan veya satenden yapılır Sarı, pembe, mor ve yeşil renkler
hakimdir Paça kısmı sıkmalı olarak bağlanır
Önecek(Peştemel)
Şal kuşak ve direm kuşağı altında, dizlerin altına gelecek şekilde belden
özel olarak bağlanır.
AYAĞA GİYİLENLER
Çorap:
Beyaz yünden yapılır Üzeri renkli iple yapılan desenlerle süslüdür
Çarık:
Manda veya öküz derisinden şaplanarak yapılır Bağları bilekten özel bir
şekilde bağlanır.
Aksesuar olarak; ponponlu kemer ve gümüş
kemer takılır
ERKEK GİYSİLERİ
BAŞA GİYİLENLER
 Fes:
Keçeden yapılmıştır, Başa giyilir Bordo renklidir
Poşu: İplikten yapılmış olup, çeşitki
desen ve renklerdedir Fesin üzerine bağlanır
SIRTA GİYİLENLER
İç Gömlek: İç,
beyaz Denizli bezinden, hakim yakalı, önden açık gömlek giyilir Boğazı üç
düğmeli, yakasız, düz beyaz veya çizgili kumaştan yapılmıştır
Kepe: (Cepken) Sim işlemeli, Osmanlı
motifleriyle süslüdür Bu işlemeler mor, siyah veya lacivert kadifenin
üzerinedir Özel yapılmış şekli vardır
Şal Kuşak: Özel
şal kuşak desenlerinden yapılır Yün ipekten dokunur 1m2 büyüklüğündedir İki
kenarı saçaklıdır Çeyrek olarak düşülür Bir köşesinden özel büzülmüş veya
yapılmış siyah ip bağlanır Bu çeyrek olarak katlandıktan sonra, püsküllerin
bir kısmı önden ve sol taraftan sarkıtılır Bele dolanır 25 ' 30 cm
genişliğindedir
Yörük Kolanı: Özel
olarak elle dokunur Şal kuşağın üzerine sarılır
ÇahşırMenevrek)
Karakoyun yününden özel olarak dokunur Ağ kısmı geniştir Uçkurluğu vardır
Özel bir maharetle kesilip dikilir Keçi kılından da dokunanı vardır.
AYAĞA GİYİLENLER
Çorap:
Tek şişle örülmüş, beyaz yünden yapılır Dize kadar uzanır ve iple bağlanır
Bayanların giydiklerinin aksine sadedir
Çarık:
Manda ve öküz derisinden şaplanmış olarak yapılır Kenarları kıl iple özel
olarak bağlanır Bu ipler ayak bileklerine bağlanır.
Taş Kundura: Ökçeli, altı kabaralıdır.
Aksesuar olarak, bele deriden yapılmış
palaska, saat kösteği, tabaka ve kama.
Halk oyunlarında kullanılan kıyafet
zenginliği yörenin de zenginliğini ortaya koymaktadır.
Kadın kıyafeti;
“fes”, “oyalı yazma”, “çevre”, “alınlık”, “çenelik”, “tepelik”, “madeni
alınlık”, “ciya (ibecik gelin başı)”, “gönyek”, “üçetek”, “cepken”, “yelek”,
“bağırdak”, “yakalık”, “şalvar”, iç don”, “arkalaç”, “önecek”, “şal kuşak”,
“kolon kuşak”, “dolama kuşak”, “madeni kemer ve tokaları”, “madeni kolye” ve
“bilezik”, “yün çorap”, “çarık”, “yemeni” ve “kundura” dan oluşmaktadır.
Erkek kıyafeti ise; “fes”, “poşu”, “göynek”, “mintan”, “damat göyneği”,
“cepken (kepe)”, “yelek”, “şal kuşak”, “kolon kuşak”, “çağşır”, “damat
çağşır”, “yün çorap”, “yemeni”, “çarık” ve aksesuarlarından oluşmaktadır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Ahmet Şenol MEB Türk Halk Oyunları Giysileri -1999 Ankara
|
